Już na kilka dni przed spodziewaną datą wystąpienia miesiączki, wiele kobiet zaczyna odczuwać związane z tym faktem bóle. Najczęściej zaczyna się od delikatnych skurczów w podbrzuszu i dyskomfortu w lędźwiowym odcinku kręgosłupa. Niektóre kobiety odczuwają też ból mięśni ud i pachwin. W pierwszej i drugiej dobie okresu odczucia te są najbardziej zintensyfikowane i niekiedy przeszkadzają w wykonywaniu codziennych czynności. Często do opisanych wyżej aspektów dyskomfortu dochodzi jeszcze silny ból głowy, co sprawia, że wiele miesiączkujących kobiet nie wyobraża sobie przeżycia tych kilku dni bez środków przeciwbólowych. Czy jednak zawsze tak musi być? Co wpływa na zjawisko odczuwania bólu miesiączkowego przez niektóre kobiety i jego brak w przypadku innych?
Dolegliwości bólowe występujące podczas okresu związane są z nadmiernymi skurczami mięśniówki macicy, która w ten sposób złuszcza i wydala endometrium. Wynikiem tego zjawiska jest krwawienie, będące z kolei reakcją na brak implantacji zapłodnionej komórki jajowej. Jak się jednak okazuje, nie wszystkie kobiety uskarżają się na szczególnie dokuczliwe wrażenia bólowe w czasie miesiączki. Dlaczego? Jedną z przyczyn może być po prostu wyższy próg odczuwania bólu bądź określone predyspozycje osobnicze. Nawet konstrukcja psychiczna kobiety może mieć w tym kontekście znaczenie. Czasami jednak za bolesne miesiączki odpowiada nie brak wrażliwości na określone bodźce, ale na przykład stan chorobowy bądź anomalie anatomiczne, takie jak choćby wady macicy.Jakie mogą być zatem przyczyny bolesnego okresu?
Bolesne miesiączki pierwotne (hormonalne)
Pierwotny zespół bolesnego miesiączkowania związany jest z nadprodukcją obecnych w macicy prostaglandyn, stymulowanych przez progesteron. Można zatem przyjąć, że pierwotne podłoże bolesnych miesiączek to wynik odbywającej się w organizmie młodej kobiety, burzy hormonalnej. Zbyt duże stężenie prostaglandyn powoduje intensywne złuszczanie się błony śluzowej macicy i tym samym jej gwałtowne skurcze. Prostaglandyny uwrażliwiają dodatkowo na ból, a zachwianie proporcji pomiędzy ich poszczególnymi typami jeszcze potęguje tę zależność. Pierwotny ZBM pojawia się 2-3 lata od wystąpienia pierwszego okresu, a więc w momencie względnego ustabilizowania się cyklu miesiączkowego. Dolegliwości bólowe wynikające z pierwotnych przyczyn bolesnego miesiączkowania dotyczą zatem młodych dziewcząt w przedziale wiekowym 15-20 lat, jednak najbardziej intensywnie odczuwają je kobiety w wieku od 23 do 27 roku życia.
Ważne, aby zaznaczyć, że w przypadku pierwotnego zespołu bolesnych miesiączek, w obrazie medycznym nie pojawiają się żadne nieprawidłowości chorobowe mogące stanowić przyczynę odczuwanych przez pacjentkę dolegliwości bólowych. Rozpoznanie jest w tym kontekście niezwykle ważne, gdyż pozwala wykluczyć bądź ustalić przesłanki do zdiagnozowania wtórnego ZBM. W tym celu zleca się najczęściej wykonanie badania USG macicy. W przypadku pierwotnego zespołu bolesnego miesiączkowania, pojawiające się bóle zazwyczaj zaliczane są do naturalnych i fizjologicznie prawidłowych, co najczęściej wyklucza konieczność podejmowania terapii.
Bolesne miesiączki wtórne (organiczne)
Wtórny zespół bolesnego miesiączkowania związany jest z występowaniem stanu chorobowego w organizmie kobiety. Nie zawsze dotyczy on bezpośrednio układu rozrodczego, jednak często u pacjentek występuje przewlekły stan zapalny powodujący powstawanie niebezpiecznych zrostów pomiędzy narządami miednicy mniejszej. Wtórny zespół bolesnego miesiączkowania jest zatem stanem patologicznym, który należy poddać diagnozie, a następnie odpowiedniej terapii. Jakie choroby najczęściej wywołują wtórny ZBM? Należą do nich między innymi:
- endometrioza,
- nowotwory,
- mięśniaki macicy,
- polipy macicy,
- wady budowy narządów rodnych (tyłozgięcie szyjki macicy, nadmierne przodozgięcie szyjki macicy, niedorozwój macicy),
- zapalenie miednicy mniejszej i związane z tym powikłania,
- stosowanie wkładki wewnątrzmacicznej.
Jedną z najczęstszych przyczyn powodujących wtórny zespół bolesnego miesiączkowania, jest wspomniana wyżej endometrioza. Charakteryzuje się ona występowaniem komórek śluzówki macicy (endometrium) poza jej jamą, a więc na przykład na innych narządach wewnętrznych. Podczas miesiączki, komórki endometrium – bez względu na ich ulokowanie – reagują w ten sam sposób jak śluzówka macicy, złuszczając się i krwawiąc. Powoduje to odczuwanie wzmożonego bólu w każdym miejscu, w którym pojawiło się endometrium. W przypadku zdiagnozowania endometriozy, należy jak najszybciej wdrożyć zindywidualizowane leczenie, gdyż zignorowana choroba najpewniej spowoduje w przyszłości problemy z zajściem w ciążę.
Jak leczyć bolesne miesiączki?
Leczenie bolesnych miesiączek jest ściśle powiązane z przyczyną ich występowania. W przypadku pierwotnego ZBM najczęściej podejmowanie terapii nie jest konieczne i jedyną formą radzenia sobie z bólem jest zażywanie powszechnie dostępnych środków przeciwbólowych i rozkurczowych, a także stosowanie naturalnych metod łagodzenia dyskomfortu (np. odpowiedni zestaw ćwiczeń rozluźniających wybrane partie mięśniowe). W przypadku szczególnie uciążliwych dolegliwości wynikających z pierwotnego ZBM można zastosować także niesteroidowe leki przeciwzapalne, takie jak: naproksen, ketoprofen, deksketoprofen, kwas mefenamowy. Oczywiście dawkowanie tych środków musi zostać skonsultowane z lekarzem prowadzącym.
Bolesne miesiączki będące następstwem zwyrodnień, stanów chorobowych, czy infekcji muszą zostać poddane odpowiedniej terapii, gdyż rozwój nieleczonych schorzeń będzie skutkował nie tylko nasilającymi się bólami miesiączkowymi, ale także upośledzeniem innych funkcji organizmu. Zazwyczaj metody leczenia wtórnego zespołu bolesnego miesiączkowania dzieli się na dwie grupy:
- farmakoterapię,
- leczenie chirurgiczne.
W przypadku takich dolegliwości, jak wady anatomiczne narządów rodnych, mięśniaki macicy, polipy macicy, zrosty, czy konsekwencje występowania endometriozy, konieczna może się okazać interwencja chirurgiczna. Często jest to jedyna szansa na zniwelowanie bólu miesiączkowego, ale także na polepszenie ogólnej jakości życia i zwiększenie prawdopodobieństwa zajścia w spontaniczną ciążę. W przypadku zaburzeń hormonalnych, czy stanów zapalnych stosuje się zwykle odpowiednio skomponowaną farmakoterapię pozwalającą wyrównać poziom hormonów i wyleczyć infekcje mogące powodować intensywne bóle miesiączkowe.
Bolesne miesiączki a ciąża
Szansa na ciążę przy zdiagnozowanym ZBM zależy oczywiście od przyczyn występowania tego zaburzenia. Jeżeli u pacjentki można zaobserwować objawy pierwotnego zespołu bolesnego miesiączkowania, zazwyczaj nie ma podstaw do obaw o jej płodność. Inaczej sytuacja przedstawia się w przypadku wtórnego ZBM. Tu w zależności od wykrytej choroby bądź nieprawidłowości anatomicznej, odpowiednio wdrożona terapia może być kluczowa dla skutecznego zapłodnienia. Operacyjne usunięcie zrostów, mięśniaków, polipów, czy zmian nowotworowych znacznie zwiększa szansę na zajście w ciążę. Uregulowanie poziomu hormonów i wyleczenie stanów zapalnych również działa w tym kontekście na korzyść płodności pacjentki. Trzeba jednak pamiętać, że w obliczu takich chorób, jak na przykład endometrioza, koniecznym może się okazać rozważenie docelowo procedury inseminacji bądź zapłodnienia in vitro.