Wg amerykańskich statystyk bolesne stosunki płciowe dotyczą około 10–20% pacjentek, w Polsce szacuje się, że jest to ok. 13% kobiet. Odsetek ten wzrasta w okresie okołomenopauzalnym do aż 39%.
Ból genitalno-miedniczy to jednostka w klasyfikacji DSM-5 obejmująca dyspareunię oraz pochwicę jako zaburzenia, w których ból pojawia się podczas lub na skutek stosunku seksualnego.
Rozpoznanie problemu bolesnych stosunków płciowych
Rozpoznanie opiera się na stwierdzeniu przez okres minimalnie sześciu miesięcy przynajmniej jednego z następujących objawów:
- trudności z penetracją pochwy podczas stosunku,
- ból pochwy, sromu lub w obrębie miednicy podczas stosunku pochwowego albo próby penetracji,
- lęk, obawa przed pojawieniem się bólu w trakcie albo na skutek stosunku płciowego,
- wzmożone napięcie mięśni dna miednicy podczas próby penetracji pochwowej.
Do postawienia diagnozy konieczne jest wykluczenie chorób psychicznych o podłożu nieseksualnym, problemów w związku partnerskim, przyjmowania leków lub występowania innych chorób mogących być przyczyną wyżej wymienionych objawów.
Dyspareunia
Przyczyny:
- infekcje sromu i pochwy,
- przerost warg sromowych,
- atrofia, suchość śluzówki pochwy,
- zaburzenia statyki narządu rodnego (obniżenie narządu rodnego),
- endometrioza,
- czynniki psychogenne,
- wady pochwy, przegrody pochwy, niedorozwój przedsionka pochwy,
- nieprawidłowości budowy błony dziewiczej,
- torbiele jajników,
- nowotwory,
- śródmiąższowe zapalenie pęcherza moczowego,
- LSA – liszaj twardzinowy i zanikowy.
Leczenie dyspaurenii
W leczeniu dyspareunii kluczowe jest określenie przyczyny dolegliwości. W nieorganicznych postaciach dyspareunii najważniejsze znaczenie mają psychoterapia i budowanie relacji partnerskich. Natomiast postaci organiczne leczymy w zależności od przyczyny. W przypadku infekcji stosujemy właściwe leczenie przeciw konkretnemu drobnoustrojowi. Niektóre ze schorzeń, takie jak zaburzenia statyki czy torbiele przydatków, będą wymagały leczenia operacyjnego. W przypadku zaburzeń nawilżenia śluzówki pochwy lub jej atrofii, oprócz preparatów nawilżających, warto rozważyć zastosowanie miejscowej terapii estrogenowej bądź też hormonalnej terapii estrogenowo-progestagennej, po wcześniejszym uwzględnieniu przeciwwskazań do jej włączenia.
Wulwodynia
Wulwodynia jest zespołem bólowym o charakterze bólu neuropatycznego (pieczenie, przewlekły świąd, kłucie, napięcie, nadwrażliwość wejścia do pochwy i ból) bez występowania przyczyny organicznej bądź zapalnej. W Polsce rozpoznaje się ją u około 5% kobiet.
Q-tip-test
Podstawą rozpoznania jest tzw. Q-tip-test (za pomocą gazika dotykamy przedsionka pochwy i określamy miejsca bolesne dla pacjentki). Dysfunkcje powięziowo-mięśniowe i przewlekłe napięcie mięśniowe charakterystyczne dla tego zespołu mogą być spowodowane supresją układu przywspółczulnego w wyniku przewlekłego stresu, a także zaburzeniami hormonalnymi.
Z wulwodynią współistnieją często inne choroby jak:
- fibromialgia,
- zespół jelita drażliwego,
- zespół przewlekłego zmęczenia,
- bóle głowy,
- zaburzenia ze spektrum choroby afektywnej jednobiegunowej.
Leczenie wulwodynii
Leczenie wulwodynii opiera się na terapii manualnej (mięśniowo-powięziowej) miednicy oraz psychoterapii. Leczenie farmakologiczne opiera się na stosowaniu amitryptyliny i gabapentyny. Ta ostatnia jest szczególnie polecana ze względu na dość dobrą tolerancję u pacjentek. W niektórych przypadkach może być konieczne leczenie chirurgiczne.
Pochwica
Pochwica jest zaburzeniem penetracji wynikającym z mimowolnego (utrzymującego się lub nawracającego) skurczu mięśni jednej trzeciej zewnętrznej części pochwy w reakcji na ból. Do innych czynników etiologicznych zalicza się suchość pochwy, lęk przed ciążą, naruszeniem ciała, przemoc seksualną w przeszłości, rygoryzm religijny. Częste jest współwystępowanie niedojrzałości, wysokiego poziomu lęku i histerii.
Leczenie pochwicy
W leczeniu u większości pacjentek stosuje się terapię behawioralną i trening autogenny. Świadome rozluźnianie i kurczenie mięśni można osiągnąć za pomocą biofeedbacku. W metodzie tej elektroda zostaje umieszczona w pochwie, a na monitorze przedstawione jest, jak mięśnie pacjentki napinają się i rozluźniają. Dzięki temu pacjentka może przejść do stopniowego oswajania się z własnymi palcami i palcami partnera lub powolnym umieszczaniem w pochwie dilatatorów o coraz większej średnicy. Celem leczenia jest zredukowanie lęku, który jest główną przyczyną zaburzenia. U pacjentek z dużym nasileniem objawów można rozważyć leczenie toksyną botulinową.
Częsty problem, zbyt rzadka diagnoza
Dyspareunia i wulwodynia są zaburzeniami występującymi bardzo często w populacji kobiet, są jednak rzadko diagnozowane. Pacjentki nie wiedzą, gdzie mogą się zgłosić z problemami bólowymi miednicy mniejszej lub wstydzą się o tym rozmawiać. Ze względu na trudną do określenia etiologię zaburzeń bólowych dna miednicy leczenie powinno być wielospecjalistyczne (ginekolog, fizjoterapeuta, psycholog, seksuolog).