Cytologia klasyczna czy na podłożu płynnym? Jakie są różnice? Czym jest cytologia i dlaczego warto ją regularnie robić? Jak się do niej przygotować? Czyli o cytologii bez tajemnic.
Cytologia pozwala na mikroskopowe zbadanie komórek. Polega na pobieraniu ich ze śluzówki tarczy i kanału szyjki macicy. Umożliwia wykrycie etapów przedrakowych i raka szyjki macicy we wczesnej fazie. Dzięki temu znacznie wzrasta prawdopodobieństwo zastosowania leczenia oszczędzającego.
Głównym zadaniem badania cytologicznego z części pochwowej szyjki macicy jest ocenienie, czy złuszczające się komórki są prawidłowe, czy też patologiczne. W wymazach wraz z komórkami nabłonkowymi pochodzącymi z tarczy i kanału szyjki macicy występują także komórki nienabłonkowe. Komórki te zwane są „rozmazem” i stanowią źródło informacji, dotyczącej odpowiedzi tkanki pacjentki na proces patologiczny występujący w organizmie.
Ocenienie tła znacznie pomaga i pozwala uściślić rozpoznanie cytologiczne. Nieprawidłowe komórki na „czystym” tle świadczą zwykle o procesach przedinwazyjnych, natomiast „brudne” tło może przemawiać za bardziej zaawansowanym okresem choroby.
Często zdarza się niestety tak, że w konwencjonalnym badaniu cytologicznym komórki te powodują nieczytelność obrazu, pokrywając obficie komórki nabłonka szyjki. W rezultacie nie można ich ocenić. Mogą być przyczyną cytolizy komórek szyjki, a także ich zmian zapalnych trudnych do jednoznacznej interpretacji. Powoduje to nieczytelność obrazu cytologicznego.
W takiej sytuacji wynik cytologii nie jest zadowalający i zdarza się, że trzeba pobrać wymaz jeszcze raz, po właściwym przygotowaniu pacjentki. W takim przypadku doskonałą alternatywę stanowi cytologia płynna, która minimalizuje ryzyko błędu przy ocenie pobranego materiału.
Kto powinien robić cytologię?
Cytologia powinna być wykonywana przez wszystkie pacjentki, które rozpoczęły aktywność seksualną. Badanie jest skierowane także do kobiet w ciąży, które powinny zdecydować się na cytologię w pierwszym i trzecim trymestrze. Okres menopauzalny i pomenopauzalny również nie zwalnia z wykonywania cytologii. Zaleca się przeprowadzenie badania co roku, ale częstotliwość zawsze trzeba skonsultować z lekarzem ginekologiem. Należy pamiętać o tym, żeby umawiać się na badanie cytologiczne nie wcześniej niż 4 dni po miesiączce i nie później niż 4 dni przed. Poza tym 4 dni przed cytologią nie zaleca się aplikacji leków dopochwowych, a 2 – 3 dni wcześniej nie należy współżyć i wykonywać irygacji pochwy. Od ostatniego badania ginekologicznego czy USG przezpochwowego powinna natomiast upłynąć doba.
Przestrzeń między pochwą a macicą to miejsce, które jest najbardziej narażone na wszelkiego rodzaju mikrourazy, do których może dojść w trakcie współżycia. Na skutek tego istnieją szanse na wniknięcie do organizmu wirusa brodawczaka ludzkiego – HPV. Jest odpowiedzialny za zdecydowaną większość przypadków raka szyjki macicy. Cytologia pozwala wykryć wirus na wczesnym etapie. Dzięki temu wystarczy zastosować proste i bezbolesne badanie profilaktyczne, które gwarantuje dużą skuteczność w rozpoznaniu wszelkich zaistniałych zmian w komórkach.
Na czym polega konwencjonalne badanie cytologiczne?
Podczas badania cytologicznego ginekolog umieszcza w pochwie pacjentki wziernik, który zapewnia dostęp do szyjki macicy. Następnie wprowadzana jest specjalna szczoteczka cytologiczna. Wykonując cytologię konwencjonalną, stosuje się miękką, silikonową szczoteczkę z dłuższym włosiem w centralnej części. Pozwala to lepiej dotrzeć do wnętrza szyjki macicy. Dzięki elastyczności tej szczoteczki można przenieść dużą ilość pobranego materiału na specjalistyczne szkiełko. Patyczki, szpatułki czy waciki nie powinny być używane w gabinecie ginekologicznym. Zastosowanie ich zwiększa ryzyko ominięcia powierzchni, na której mogą znajdować się komórki o nieprawidłowej budowie. W takim przypadku wynik badania cytologicznego będzie fałszywie ujemny.
Szczoteczkę cytologiczną obraca się w taki sposób, aby pobrać wydzielinę wraz ze złuszczonymi komórkami z nabłonka szyjki macicy. Zbierane są z tarczy i kanału szyjki macicy. W trakcie wykonywania tej czynności pacjentka może odczuwać delikatny dyskomfort, chociaż z reguły tak się nie dzieje. Badanie jest bezbolesne i szybkie.Materiał umieszczony na szkiełku jest przekazywany następnie do laboratorium, gdzie występujące komórki oceniane są pod mikroskopem.Na czym polega cytologia płynna?
Cytologia płynna jest zmodyfikowaną konwencjonalną metodą, którą zalicza się do nowych technik cytologicznych. Polega na zebraniu z tarczy i kanału szyjki macicy materiału, który następnie przenoszony jest do pojemnika z płynem utrwalającym (a nie na szkiełko). Poddawany do obróbki materiał jest filtrowany i rozprowadzany na szkiełku mikroskopowym, a następnie barwiony.
Cytologia płynna wyróżnia się także inną budową szczoteczki. W jej centralnym punkcie znajduje się dłuższa, ale sztywniejsza część pokryta malutkimi wypustkami. Pozwala to jeszcze łatwiej dotrzeć do kanału szyjki macicy i pobrać materiał. Szczoteczka trafia bezpośrednio do pojemnika z roztworem, dzięki czemu wszystkie pobrane komórki zostają przesłane do laboratorium.
Technika cytologii płynnej wyróżnia się wieloma zaletami, do których należą m.in.:
- Zmniejszenie błędu odczytu poprzez oddzielenie z zawiesiny większości utrudniających ocenę elementów – krwi, ropy, bakterii.
- Krótki czas przygotowania i przeanalizowania pojedynczego preparatu.
- Możliwość wykonania dodatkowych badań z tej samej próbki – m.in. w kierunku wirusa HPV.
- Zminimalizowanie sytuacji, w której może dojść do zabezpieczenia zbyt małej ilości komórek.
- Zauważenie najmniejszych zmian w komórkach, które mogłyby zostać niedostrzeżone przy użyciu konwencjonalnej metody.
- Zminimalizowanie ryzyka uszkodzenia wymazu podczas transportu do laboratorium.
- Cytologia płynna jest rozwiązaniem nieścisłości, które występują w przypadku zastosowania konwencjonalnej metody cytologicznej. Dotyczy to przede wszystkim sytuacji, gdy pobrany materiał nie został równomiernie rozprowadzony na szkiełku.
Dzięki eliminacji wad, które posiada tradycyjna cytologia, technika płynnego badania jest czulsza i dokładniejsza. Wykonane badania mające na celu porównanie cytologii konwencjonalnej i cienkowarstwowej stanowią, że za pomocą cytologii płynnej rosną szanse na wykrycie komórek we wczesnym stadium rozwoju. Rekomenduje ją Polskie Towarzystwo Ginekologiczne.
Którą metodę cytologii wybrać?
Zgodnie z opinią onkologów cytologia płynna charakteryzuje się wieloma zaletami, a jej zastosowanie może poprawić jakość profilaktyki. Wyróżnia się dużą dokładnością i skutecznością pod kątem wykrywania zmian w komórkach. Dotyczy to zwłaszcza zmian chorobowych, które są we wczesnej fazie rozwoju. W rezultacie wzrastają szanse dotyczące skutecznego wyleczenia pacjentki.
Pomimo niewątpliwych zalet cytologii płynnej, ważne jest regularne wykonywanie badań cytologicznych – bez względu na zastosowaną metodę. Rak szyjki macicy to jeden z niewielu nowotworów, który może zostać wykryty i wyleczony we wczesnym stadium. Trzeba pamiętać, że ten nowotwór może przez kilkanaście lat nie dawać żadnych objawów. Ból i krwawienia to oznaka bardzo zaawansowanego stadium choroby, którą na takim etapie trudno jest wyleczyć. Cytologia jest szybkim, bezbolesnym i skutecznym badaniem, które może uratować życie.
Kiedy robić cytologię?
Od momentu rozpoczęcia współżycia lub po rozpoczęciu 25. roku życia. Cytologię najlepiej robić raz w roku. Taka częstotliwość daje większe szanse na wczesne wykrycie zmian. Nawet, jeśli badanie wykaże zmiany nowotworowe, to łatwiej je całkowicie wyleczyć.
Jak przygotować się do cytologii?
- na badanie zgłoś się najwcześniej 2 dni od zakończenia okresu i najpóźniej 4 dni przed rozpoczęciem kolejnego (najlepiej w pierwszej połowie cyklu);
- 4 dni przed cytologią nie stosuj żadnych leków dopochwowych, tamponów ani irygacji pochwy;
- min. 24h przed badaniem nie uprawiaj seksu;
- 24h przed cytologią nie poddawaj się innym badaniom ginekologicznym, przezpochwowemu USG ani pobieraniu posiewów/wymazów z szyjki macicy;
- na badanie zgłoś się zdrowa od stanów zapalnych narządu rodnego, np. upławów.
Czy cytologia wykrywa raka szyjki macicy?
Oczywiście żadna cytologia nie daje 100% wykrywalności i cudownie nie ochroni przed nowotworem szyjki macicy. Stąd należy ją regularnie powtarzać. Sęk w tym, że regularnie wykonywana pozwoli wykryć nowotwór w tak wczesnym stadium, że będzie go w miarę prosto wyleczyć, np. zabiegiem konizacji (skrócenie szyjki). Niestety, wykonywana nieregularnie może nie dać szansy na ocalenie narządów rodnych, a często też samej kobiety.
Dzięki badaniom przesiewowym i wzrostowi poziomu wiedzy kobiet na temat profilaktyki, liczba zgonów z powodu raka szyjki macicy w Polsce maleje (1570 w roku 2016 vs. 1796 w roku 2005). Niestety, nadal co roku umiera ok. 1600 kobiet, a głównym powodem jest zbyt późne wykrycie choroby. Takie informacje płyną z danych od NFZ. Inne badania (instytutu badawczego ARC Rynek i Opinia, na zlecenie Gedeon Richter w marcu 2019) pokazują, że ponad 3 mln Polek chodzi do ginekologa rzadziej niż raz w roku lub wcale.