Mięśniaki macicy są łagodnymi zmianami nowotworowymi, zbudowanymi z komórek gładkich mięśnia macicy. Zmiany te są guzami kulistymi, zazwyczaj o zbitej konsystencji. Ich wielkość może być różna – od ziarna grochu do nawet kilkunastocentymetrowej zmiany, mogące osiągać wymiary większe niż sama macica. W większości przypadków występują mnogo.

Czym są mięśniaki macicy?

Mięśniaki macicy (inaczej włókniaki macicy) są łagodnymi zmianami nowotworowymi, zbudowanymi z komórek gładkich mięśnia macicy (miometrium). Zmiany te nie zagrażają życiu kobiety, ale mogą wpływać na jakość życia oraz zdolność zajścia w ciążę. Mięśniaki są guzami kulistymi, zazwyczaj o zbitej konsystencji. Ich wielkość może być różna – od ziarna grochu do nawet kilkunastocentymetrowej zmiany, mogące osiągać wymiary większe niż sama macica. W większości przypadków występują mnogo. Nie rozprzestrzeniają się na znajdujące się w pobliżu tkanek oraz nie dają przerzutów. Mięśniaki mogą zwiększać lub zmniejszać samoistnie swoje rozmiary w ciągu życia kobiety w różnym tempie.

Ogólnie mięśniaki można podzielić ze względu na lokalizację na najczęstsze trzy typy:

  • mięśniaki podśluzówkowe – znajdujące się tuż pod błoną śluzową macicy (endometrium),
  • mięśniaki śródścienne – umiejscowione pośrodku ściany macicy,
  • mięśniaki podsurowicówkowe – znajdujące się pod błoną surowicową na zewnątrz macicy.

Przyczyny powstania mięśniaków macicy nie są znane. Wiadomo, że część mięśniaków rośnie pod wpływem żeńskich hormonów płciowych – estrogenów. Do niemodyfikowalnych (takich, których nie można zmienić) czynników ryzyka ich powstania należą: rasa czarna, wiek okołomenopauzalny, czynniki genetyczne, wczesne wystąpienie pierwszej miesiączki i późne ostatniej, występowanie mięśniaków w najbliższej rodzinie (np. u matki). Czynnikami ryzyka modyfikowalnymi (na które ma się wpływ w ciągu życia) są: otyłość, nadciśnienie tętnicze – szczególnie niekontrolowane, spożywanie dużych ilości czerwonego mięsa, nadużywanie substancji, takich jak alkohol oraz kofeina. Dowiedziono, że ochronny wpływ na powstanie mięśniaków mają ciąże przed 25. rokiem życia, wielorództwo oraz stosowanie antykoncepcji hormonalnej. 

Jak często występują mięśniaki macicy?

Mięśniaki macicy są najczęstszymi guzami kobiecego narządu rodnego. Szacuje się, że dotyczą 50–60% kobiet. Bardzo rzadko pojawiają się przed 20. rokiem życia, natomiast po 50. roku życia występują u ok. 70% kobiet. Mięśniaki szybko rosnące, wymagające szczególnej obserwacji i przyspieszonej diagnostyki, stanowią jedynie 1% wszystkich mięśniaków. 

Jak objawiają się mięśniaki macicy?

Nie wszystkie kobiety odczuwają objawy mięśniaków – dotyczą one jedynie ok. 40% kobiet, które mają mięśniaki. Charakter i nasilenie dolegliwości zależy od umiejscowienia oraz wielkości guza. Drobnych, choć mnogich zmian kobiety mogą nie odczuwać w ciągu całego życia.

Objawy mięśniaków – jeśli występują – są niespecyficzne. Należą do nich nieprawidłowe krwawienia z dróg rodnych – obfite, nieregularne miesiączki, krwawienia między miesiączkami. Długo trwające dolegliwości o tym charakterze mogą skutkować niedokrwistością, czyli zmniejszeniem stężenia hemoglobiny we krwi, co objawiać się może osłabieniem, bladością skóry, przyspieszoną akcją serca, omdleniami. Inną kategorią dolegliwości, związaną bezpośrednio z wielkością i lokalizacją guza są ból lub dyskomfort w okolicy podbrzusza, ucisk na znajdujące się w pobliżu struktury – częstsze oddawanie moczu, parcie na mocz, trudności w oddawaniu stolca oraz zaparcia. Niepłodność jest kolejnym problemem, z którym mierzą się niekiedy kobiety mające mięśniaki. Mogą one wywołać niepłodność pierwotną – kiedy kobieta nigdy nie była w ciąży – lub wtórną – kiedy problem pojawia się mimo tego, że wcześniej kobieta była zdolna do zajścia w ciążę. Zdarza się, że mięśniaki powodują trudności z donoszeniem ciąży pod postacią poronień lub porodów przedwczesnych. Duże guzy mogą wpływać na ułożenie płodu oraz zwiększać ryzyko ukończenia ciąży drogą cięcia cesarskiego, należy jednak pamiętać, że większość mięśniaków nie ma znaczącego wpływu na płód oraz poród.

Co robić w przypadku wystąpienia mięśniaków macicy?

W przypadku objawów mogących sugerować mięśniaki macicy należy zgłosić się na wizytę do ginekologa w celu postawienia diagnozy, wykluczenia innych przyczyn dolegliwości oraz wdrożenia leczenia. W przypadku bezobjawowych zmian konieczne jest zaplanowanie dalszej obserwacji. Nie należy lekceważyć dolegliwości związanych z niedokrwistością, która może być skutkiem obfitego krwawienia z dróg rodnych i w oczekiwaniu na wizytę u specjalisty udać się do lekarza pierwszego kontaktu.

W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie mięśniaków macicy?

Podstawowym narzędziem wykorzystywanym w diagnostyce mięśniaków macicy jest badanie ultrasonograficzne (USG) przezpochwowe. Pozwala ono uwidocznić większość guzów macicy, zmierzyć ich wymiary oraz określić lokalizację. Większe zmiany mogą być wyczuwalne podczas dwuręcznego badania ginekologicznego przeprowadzanego na fotelu ginekologicznym, a mięśniaki rodzące się, czyli takie, które „wychodzą” przez szyjkę macicy na zewnątrz, występujące rzadko, widoczne są we wziernikach założonych do pochwy. Wcześniejsza rozmowa lekarza z pacjentką i określenie czynników ryzyka dla danej kobiety może nakierować na odpowiednie rozpoznanie.

W przypadku wątpliwości diagnostycznych wykonuje się badania dodatkowe. Jednym z nich jest histeroskopia, czyli zabieg diagnostyczny wykonywany w znieczuleniu ogólnym, polegający na wprowadzeniu niewielkich rozmiarów kamery przez pochwę i kanał szyjki macicy do jamy macicy, co umożliwia dokładne obejrzenie jej wnętrza. Czasami wykonuje się szczegółowe badania obrazowe, takie jak rezonans magnetyczny (MRI) i tomografia komputerowa (TK) miednicy.

W przypadku każdego guza w obrębie macicy, który może sugerować mięśniaka macicy, należy wykluczyć inne zmiany, takie jak polip endometrium, guz jajnika, mięsak macicy.

Jakie są metody leczenia mięśniaków macicy?

Tylko mięśniaki powodujące objawy, obniżające jakość życia kobiety wymagają leczenia. Dobór metody zależy od wieku pacjentki, potrzeby zachowania płodności, a także życzeń pacjentki dotyczących zachowania macicy. Bezobjawowe zmiany są poddawane jedynie regularnej obserwacji.

Każdorazowo należy rozważyć leczenie farmakologiczne, które ma na celu złagodzenie objawów, jednak nie powoduje zniknięcia mięśniaków. Zazwyczaj wybiera się je w pierwszej kolejności w celu przygotowanie do leczenia operacyjnego, gdyż pozwala ono na zmniejszenie rozmiarów mięśniaków. Należy wciąż pod uwagę, iż niektóre z tych leków mają ograniczenia co do czasu ich stosowania, a efekt stosowania jest nietrwały. 

Popularniejszymi metodami, o większej skuteczności, częściej stosowanymi u pacjentek szczególnie wtedy, gdy leczenie farmakologiczne nie przynosi pożądanej ulgi w objawach, są metody operacyjne. Kiedy pacjentka jest w wieku reprodukcyjnym i ma w planach zajście w ciąże, najczęściej wykonuje się zabieg wyłuszczenia mięśniaków (miomektomię). Zabieg można wykonać laparoskopowo przez drobne otwory w powłokach brzusznych, a w przypadku niewielkich (do 3 cm) mięśniaków podśluzówkowych zmianę można usunąć w trakcie histeroskopii. Inną nieoperacyjną możliwością usunięcia zmian jest tzw. embolizacja naczyń, która polega na wprowadzeniu do naczynia krwionośnego odżywiającego macicę materiału powodującego jego zamknięcie i obumarcie. Taki zabieg powoduje odcięcie dopływu substancji odżywczych do mięśniaka, co z kolei zatrzymuje jego wzrost. 

U kobiet po menopauzie lub młodszych, które nie planują ciąży, wykonuje się najczęściej usunięcie macicy (histerektomię). Wraz z macicą usuwa się zazwyczaj również jajowody, czasem szyjkę macicy. Jajniki pozostawia się zwykle do 60.–65. roku życia, gdyż wpływa to korzystnie na zdrowie i samopoczucie kobiety. W późniejszym wieku ze względu na brak korzyści z ich pozostawienia oraz ryzyko pojawienia się raka w tej lokalizacji jajniki usuwa się wraz z całym narządem rodnym.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie mięśniaków macicy?

Jedyną metodą, która daje pewność całkowitego usunięcia mięśniaków macicy jest usunięcie macicy. W przypadku zabiegowego leczenia samych zmian ryzyko nawrotów jest duże, a usunięcie pojedynczego guza nie oznacza, że w obrębie narządu nie występują inne. Leczenie farmakologiczne natomiast ma na celu łagodzenie objawów lub przygotowanie do operacji, a nie doprowadzenie do całkowitego wyleczenia.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia mięśniaków macicy?

Zastosowanie leczenia farmakologicznego lub zabiegowego usunięcia mięśniaków macicy wymaga regularnych kontroli z obserwacją w USG przezpochwowym. Kobiety po operacyjnym usunięciu macicy, szczególnie w przypadku zachowania jajników powinny również pamiętać o corocznej kontroli u ginekologa w celu wykonania USG i obserwacji mogących pojawiać się niepokojących zmian.