Niepłodność męska
Niepłodność męska w aspekcie psychologicznym to trudny problem, wstydliwy, często temat tabu. Mężczyzn trudno namówić przynajmniej na badanie nasienia, a jednorazowy nieprawidłowy wynik zniechęca do dalszej diagnostyki i starań o ciążę. Wielu mężczyzn zamyka się w sobie, odczuwa wstyd, miewa problemy emocjonalne i wymaga wsparcia specjalistów oraz bliskich. Leczenie w trudnych przypadkach bywa przewlekłe, długotrwale, wymaga dyscypliny i cierpliwości, co dla panów o typie zadaniowców może być zniechęcające. Zgłoszenie się do lekarza jest często nie lada osiągnięciem. Uwzględniając te wszystkie aspekty, wizyty andrologiczne wymagają szczególnej postawy także od lekarza.
Przyczyny niepłodności
Przyczyny niepłodności męskiej mogą być wielorakie, w praktyce często współistnieje ze sobą kilka czynników.
Najczęstsze z nich to:
- nieprawidłowości w budowie i funkcji męskiego układu moczowo-płciowego (niezstąpione jądra, żylaki powrózka nasiennego, zaburzenia erekcji),
- nowotwory (chłoniaki, białaczki, guzy jądra),
- wrodzone zaburzenia genetyczne (zespół Klineleltera, zespół Kallmana, mutacja AZF, mukowiscydoza),
- infekcje męskiego narządu rodnego,
- choroby ogólnoustrojowe (cukrzyca, choroby układu krążenia, choroby wątroby, otyłość) i endokrynne (hipogonadyzm, hiperprolaktynemia, choroby tarczycy, nadużywanie sterydów anabolicznych),
- czynniki środowiskowe (zanieczyszczenie środowiska i żywności),
- wiek powyżej 40. roku życia,
- przewlekły stres, nadmierne spożywanie alkoholu, palenie papierosów, nadużywanie leków.
Należy podkreślić, że w około 30% po wykonaniu szeregu badań nie udaje się ustalić przyczyny niepłodności. Wówczas mówimy o męskiej niepłodności
Diagnostyka niepłodności męskiej
Jednym z podstawowych badań w diagnostyce niepłodności partnerskiej jest badanie nasienia partnera (spermogram, seminogram). Badanie to należy wykonać po 2-5 dniach abstynencji seksualnej. Z praktycznych uwag należy unikać badania w trakcie lub tuż po ciężkiej infekcji z wysoką gorączką lub po powrocie z wakacji w gorącym klimacie. Sama procedura oddania nasienia przez masturbację w obcym miejscu (klinika niepłodności) bywa krępująca, w ostateczności można oddać nasienie do jałowego pojemnika i przewieźć do kliniki celem zbadania w ciągu około 30-60 minut (przewozić w temperaturze pokojowej).
Należy zaznaczyć, że w przypadku prawidłowego wyniku nasienia konsultacja lekarza androloga nie jest wymagana. Kompleksowe badanie andrologiczne jest zawsze wskazane, jeśli badanie nasienia wykazało nieprawidłowości w odniesieniu do wartości referencyjnych w co najmniej dwóch badaniach (najczęściej wykonanych w odstępie około 2-3 miesięcy).
Wyniki badania nasienia – na co zwrócić uwagę?
Wynik badania nasienia zawiera często różne, niekonieczne zrozumiałe dla pacjenta, określenia medyczne. Badanie może być w normie (objętość ejakulatu powyżej 1,5 ml, koncentracja plemników powyżej 39 mln w ejakulacie i 15 mln w jego 1 ml, odsetek plemników o ruchu całkowitym powyżej 40%, a postępowym powyżej 32%, żywotność plemników 58% i więcej). Często jednak obserwuje się w nim zaburzenia:
- oligozoospermię, a więc obniżoną koncentrację plemników – poniżej 15 mln/ml,
- astenozoospermię, czyli zmniejszenie liczby plemników o ruchu postępowym poniżej 32%,
- teratozoospermię – obniżony poniżej 4% odsetek plemników o prawidłowej budowie.
Czasem jednoczasowo występują wszystkie trzy zaburzenia (oligoastenoteratozoospermia).
Pułapka jednorazowego wyniku
Jednorazowy nieprawidłowy wynik badania nasienia nie upoważnia do rozpoznania niepłodności męskiej!
Wielokrotne nieprawidłowe wyniki badania nasienia wymagają pilnej konsultacji androloga.
Kim jest androlog?
Androlog to lekarz (najczęściej urolog lub endokrynolog) specjalizujący się w zaburzeniach budowy i funkcji męskiego narządu rodnego, w tym w niepłodności męskiej. Z doświadczenia wiem, że pacjenci czują obawy przed wizytą u androloga, dlatego pragnę podkreślić, że typowa konsultacja andrologiczna niczym nie różni się od zwykłej wizyty u internisty. Obejmuje dokładny wywiad (przebyte choroby, operacje, leki, styl życia) i badanie fizykalne (w tym ocena budowy układu płciowego męskiego).
Porównując taką wizytę do wizyty ginekologicznej – jej przebieg jest znacznie mniej skomplikowany i nie mam tu na myśli tego, że kobiety są bardziej rozmowne… Wizyty andrologiczne, w przeciwieństwie do ginekologicznych, są niestety wciąż owiane pewnym rodzajem tabu. Z perspektywy lekarza powiem, że zupełnie niepotrzebnie, a z perspektywy mężczyzny – że rozumiem, że taka konsultacja może nie być łatwa dla mężczyzn i tu powinna odezwać się nasza męska siła i odwaga!
Konsultacja niepłodności
W przypadku konsultacji z powodu niepłodności warto na nią zabrać przynajmniej jeden ostatni wynik badania nasienia. Wśród badań dodatkowych, jakie mogą okazać się konieczne w dalszym etapie diagnostyki, należy wymienić:
- fragmentację DNA plemników,
- posiew nasienia w kierunku bakterii tlenowych i beztlenowych oraz grzybów,
- diagnostykę w kierunku bakterii atypowych (Chlamydie, Ureaplasma),
- badanie biochemiczne nasienia,
- usg jąder,
- badania hormonalne (FSH, LH, testosteron, SHBG, estradiol, TSH, prolaktyna),
- badanie genetyczne (kariotyp, mutacja CFTR, mutacja AZF),
- w wybranych przypadkach biopsję jąder i inne bardziej specjalistyczne badania.
Leczenie niepłodności męskiej – czynniki środowiskowe
Postępowanie lecznicze w niepłodności męskiej uzależnione jest od przyczyny zaburzeń.
Jeśli stwierdza się ewidentny wpływ czynników środowiskowych, należy ograniczyć je do minimum. Modyfikacja stylu życia powinna opierać się na zaprzestaniu palenia i przewlekłego spożywania alkoholu, kawy, jak również innych używek. Właściwa dieta bogata w warzywa (jarmuż, szpinak) jest bezwzględnie konieczna. Dieta powinna zawierać dużą ilość witamin i antyutleniaczy: selenu, cynku, witaminy C, D i E, koenzymu Q10, kwasu foliowego, L-karnityny.
Należy unikać przegrzewania jąder (optymalna temperatura to 34 stopnie Celsjusza). W przypadku pracy wykonywanej w pozycji siedzącej (kierowca, informatyk) należy możliwie jak najczęściej robić przerwy, wstawać, ruszać się. W przypadku ekspozycji na toksyczne czynniki fizyczne i chemiczne stosować odzież ochronną, maski z filtrami, osłony. Aktywność fizyczna powinna obejmować umiarkowane ćwiczenia fizyczne przynajmniej 3 razy w tygodniu przez około 1 godzinę, nie są wskazane natomiast wyczerpujące dyscypliny sportowe typu maraton lub długodystansowe kolarstwo.
Należy pozbyć się codziennych nawyków, które mogą mieć negatywny wpływ na parametry nasienia, m.in. unikać noszenia telefonu komórkowego w kieszeni, trzymania laptopa na kolanach, korzystania z sauny, ogrzewania siedzenia samochodowego i gorących kąpieli. Bielizna i spodnie powinny być luźne, oddychające, przewiewne.
Stres, zwłaszcza przewlekły, ma również niekorzystny wpływ na męską płodność. Znane mi są przypadki mężczyzn, u których wystarczyła zmiana pracy, by poprawić parametry nasienia i uzyskać ciążę.
Konieczne jest również leczenie chorób współistniejących: otyłości, cukrzycy, nadciśnienia, chorób tarczycy.
Leczenie przyczynowe niepłodności męskiej
Jeśli znana jest przyczyna niepłodności, wskazane jest jej: leczenie operacyjne – w przypadku żylaków powrózka nasiennego, antybiotykoterapia – gdy mamy do czynienia z infekcją układu moczowo-płciowego. W wybranych przypadkach można rozważyć stymulację spermatogenezy cytrynianem klomifenu, inhibitorami aromatazy, gonadotropinami. Przy nieskuteczności stosowanych terapii lub braku możliwości ich zastosowania konieczne mogą być procedury wspomaganego rozrodu, w tym inseminacja domaciczna oraz zapłodnienie pozaustrojowe.